Джумленинъ макъсадына коре чешитлери

Для дошкольников и учеников 1-11 классов

16 предметов ОРГВЗНОС 25 Р.

Мевзу: Джумле. Джумлелернинъ макъсадына коре чешитлери.

Макъсад: 1. Янъы мевзуны анълатув;

2. Чешит севиели мешгъулиетлер беджерюв;

3.Ана тилимизге меракъ ве севги ашлав.

Дерс донатувы : дерслик, иш дефтери, ресимлер, джедвель.

Тешкилий къысым: селямлашув, дерс мевзусыны ве макъсадыны илян этюв.

Эв вазифесини тешкирюв. Келинъиз, талебелер эв вазифенъизни текшерейик.

Янъы мевзуны анълатув : бугуньки дерсимизнинъ мевзусы «Джумле. Джумлелернинъ макъсадына коре чешитлери»

Джумле эр бир тильнинъ къанунлары эсасында грамматика джеэттен шекилленген ве там фикир ифаделеген нутукъ парчасыдыр. Джумле бир сёз я да сёзлер бирлешмеси нетиджесинде япылыр.

Me селя: Кузь. Сериндже бир ель эсе. Кунеш йылтырай, амма сыдмсагъы чокъ дуюлмай. (А. О.)

Джумлелернинъ макъсадына коре чешитлери

Макъсатнынъ ифаделенмесине коре, джумлелер учь чешитке болюнирлер: икяе, суаль, эмир . Джумлелерде белли бир вакъиа я да предмет акъкъында икяе этилип, хабер берилир, я да динълейиджиге къайсы бир вакъианы кучьлю дуйгъунен эмир, севинч, ачув киби маналар бильдирилир. Икяе, суаль, эмир джумлелери бири-биринден интонацияларнен де фаркъланырлар.

Икяе джумлелеринде белли бир адисе акъкъында хабер, малюмат берилир, олар тасвирленелер.

Meселя: Ава ачыкъ эди. Кокте сийрек-сепелек йылдызлар пейда олдылар. Эр кес даврана. Соньки сепетлерини толдурмагъа ашыкъалар. (Ч.А.)

Икяе джумлелерининъ сонъунда сес алчалып токъталыр. Эгер де джумле пек кениш олса, джумленинъ биринджи ярысы кучьлюдже сеснен айтылыр, экинджи ярысында исе сес алчалып айтылыр.

Meселя: Къапу янында отургъан невбетчи онъа киреджек одасыны косыперди. (Ч.А.)

Суаль джумлелеринде суаль макъсады ифаде олуныр. Сёйлейиджи белли бир меселе акъкъында динълейиджиден соравны ифаделеген хаберге тасдикъ я да инкяр джевап талап этер . Meселя: Сиз бугунь къайда бараджакъсынъыз? Сора, олар бугунь юбилей тантанасына бараджакълармы? Байрамгъа азырлыкъ ишлери яхшы алып барылдымы?

Суаль джумлесининъ интонациясы котеринки сеснен айтылыр. Эгер джумледе насыл? , къачан? , ким? , не? киби суаль сёзлери иштирак этсе, джумледе, ерине коре, интонация тюрлюдже олмакъ мумкюн. Эгер бу сёзлер джумле башында кельсе, интонация эвель котеринки сеснен, джумленинъ сонъунда исе алчакъ сеснен айтылыр: Ким келе? Не вакъыт япаджакъсынъыз? Эгер суаль сёзлери джумленинъ ортасында кельсе, интонация да джумленинъ ортасында, яни шу сёзде котерилип, сонъ алчалыр. Ме селя : Санъа берильгеп вазифени къачан япаджакъсынъ? Ризаны къаерде кординъ?

Эмир джумлелеринде сёйлейиджи башкъа шахысларны бир де бир ишни беджермеге риджа, эмир эте. Бундан башкъа, эмир джумлелеринде теклиф, ялварув, насиат, мураджаат киби маналар да бильдирилир . М е с е л я : Сание апте, къапуны ачынъыз. Рефат кельди. Рефат, мында кельчи. (Гъ. М.)

Эмир джумлелерининъ хабери эмир фиилининъ шеклинен ифаделенир, лякин, эксериет, эмир экинджи шахыскъа, яни къаршыда тургъан динълейиджиге аит олур. Meселя :Мына бу — сизге. Къардашынъа да бер, берабер ашанъыз, —деп, тенбиледи о, мечи. (А.М.)

Хабери учюнджи шахыста кельген эмир джумлелеринде исе, эмир объекта субетчи киби тайин этильмейип, учюнджи шахыс тек назарда тутулыр. Меселя : Барсын озю чезсин, озюнинъ истегени киби, арекет этсин.

Эмир джумлелерининъ теркибинде -чы, -чи дереджеликлери де иштирак этмелери мумкюн . Меселя : Эльмаз, мында кель чи . (Ю.Б.) Къана, кель чи , бир кучъ сынашайыкъ. Корейим чи , сени не ичюнмакътай экенлер. (М.А.)

1. Бугунь дерсте насыл мевзуны кечтик?

2. Дерсте насыл суаллерни бакъып чыкътыкъ?

Читайте также:  Кислотность почвы для яблони

3. Джумлелернинъ макъсадына коре чешитлери насыл олалар?

VI. Эв вазифесини берув: Кунделиклеринъизни ачып эв вазифесини язынъыз. 294-нджи иш.

A6-СЫНЫФ. АНА ТИЛИ

Мевзу: ДЕРС-ЧАРШЫ

Макъсат: талебелернинъ джумле, джумлелернинъ макъсадына коре чешитлери, джумленинъ баш ве экинджи дередже азалары акъкъында бильгилерини менимсегенлерини тешкерюв ве пекитюв, бильги берюв, ахлякъий тербиелев, омюр ве сагълыкъны сакълав заруриетини анълатув.

Дерснинъ донатмасы: джедвеллер, перфокарталар, тестлер, мультимедиялы тахта.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ:

а) талебелерненA танышув

  1. Бизим халкъымыз Ватангъа миллет оларакъ сакъланмакъ ичюн къайтты, онынъ ичюн тилимизни огренмеге, медениетимизни тиклемеге, урф-адетлеримизни кутьмеге керекмиз.

Тазтада дерсимизнинъ эпиграфы язылгъан:

“Къабримде мелеклер соргъу сораса,

Азраиль тилимни къач кере тораса,

Озь тувгъан тилимде айт манъа, дермен,

Озь тувгъан тилимде йырлап олермен”.

Дерснинъ макъсадыны илян этюв

Талебелер! Сизлер ана тили дерслеринде тильнинъ энъ муреккеп болюгини кечтинъиз – бу синтаксис. Синтаксис сёз бирикмелерни, джумлелерни, джумле азалары акъкъында огрете. Бугуньки дерсимизнинъ макъсады – алгъан бильгилеринъизни, къабилиетлеринъизни тешкермек ве пекитмек. Бугунь бизде аджайип дерс – “Дерс-чаршы”

Лугъат иши:

Чаршы – ярмарка

Базиргян – купец

Ахлякъ – нравственность

Эр бир чаршыда ким олмакъ керек?

Бу – базиргянлар. Догъру.

Балалар, айтынъыз – чаршы не дегени?

  1. Чаршылар пек шенъ, оюнларнен, йырларнен кече. Чаршыда эр шей сатын алмакъ мумкюн.
  2. Чаршыда халкъ озь мал-махсулларыны сата.

Келинъиз, чаршы сёзюне синоним сёзюни тапайыкъ?

Чаршы – базар

Балалар, бизим чаршымызда къатнашмакъ ичюн сизлер озь бильгилеринъизни косьтермек керексиз.

Мына ребус

Айтынъыз, бизим къасабамызда ойле чаршылар кечирилеми?

Пек гузель, шай этип чаршыгъа ёлумыз ачыкъ. Энди исе бизим базиргянларымыз невбетнен кетирген аджайип мал-махсулларыны эм сатаджакълар, эм де сатып аладжакълар. Чаршыгъа кельген эр бир инсан бош къолнен кельмей ве бош къолнен къайтмай.

Энди базиргянлар ишке тюшелер. Дикъкъатнен тахтагъа бакъынъыз.

Ахлакъ недир?

Эр бир инсаннынъ Аллаh Таалягъа, озюне, аилеге, Ватан ве миллетимизге, инсанлыкъкъа нисбетен олгъан вазифелери бар.

Сёзлеринде, ишлеринде, эр тюрлю ал ве арекетлеринде яхшы иш эткен адамгъа ахлякълы адам дерлер.

Ахлякъ сёзюнен джумле тизюв.

(Яшлар ахлякълы олмагъа тырышмагъа кереклер)

Къырымтатар языджылары да бу мевзуны дикъкъатсыз къалдырмадылар. Меселя: Умер Ипчи “Алим-Къырым йигити”, Ш.Алядин “Теселли”.

  1. Сёз бирикмелерни ве джумлелерни тенълештирейик

Меракълы икяе. Талебе меракълы икяени окъуды.

Сувукъ къыш. Бу ыйл къыш эрте башланды.

  1. Тахтада джумлени синтактик талиль этюв.

Акъайлар къартнынъ сёзюни динълеп отурдылар.

Бу джумле адий, икяе, эки теркипли, кениш.

График диктант

  1. Джумлени динълеп джумленинъ схемасыны тахтада язув.

Анифенинъ козьлери бешиктеки къызчыгъына тикильди.

  1. Перфокарта устюнде чалышув.

Талебелер джумлелерни динълеп ишчи сёзю джумледе насыл вазифе беджергенини бельгилейлер.

Догъру джевапкъа 2б. къоюла.

  1. Ишчи– балаларгъа зенаат акъкъында чокъ меракълы шейлер айтты.
  2. Бабам ишчи балаларгъа зенаат акъкъында чокъ меракълы шейлер айтты.

3)Онынъ зенааты – ишчи.

4)Бригадир шамрат агъа ишчини къаршылап алды.

5)Акъшам, иштен къайтаяткъанда агъам китапханеге кирди.

6)Бу ишке буюк авесликнен кириштим

  1. Оюн «Озюме инанам, озюмни тешкерем»

Аталар сёзлеринде келиш ялгъамаларыны къойып чыкъынъыз.

Ана-баба… сёз къайтарма.

Анасы… урьген ит борю агъызы… тюшер.

Озь анасы… урьмет этмеген… урьмет беклеме.

Эдеп… базардан сатын алмазсынъ.

Ватаны… хиянет эткен, озь анасы… хиянет этер.

  1. Оюн «Озь къулакъларынъа инанма»

Ялгъамалар ярдымынен янъы сёзлерни язув:

Читайте также:  Вечнозеленый плющ для забора

Ялгъамалар: -джы, -чы, -даш, -лукъ, -лик, -лыкъ.

Сёзлер: сыныф, ав, балыкъ, шекер, туз, къыш.

Янъы сёзлерден джумлелер тизюв (агъзавий)

  1. Ресимлер узеринде чалышув.

Ярдымджы сёзлер:

Юксек дагълар, орьтюли, къаплагъан, аязлы, йылтырай, эвлернинъ дамлары къыздырмайлар, озеннинъ суву.

Къыш кельди. Бутюн ер беем-беяз къарнен орьтюли. Юксек дагълар, эвлернинъ дамлары беяз къалпакъ кийдилер. Тереклер беяз шал багъладылар. Орталыкъны терен къар чаршафы къаплады. Кунеш тереклернинъ артына сакълангъан, амма онынъ нурлары ерни къыздырмайлар. Беяз къар кунеште йылтырай. Озеннинъ суву аяздан бузлады.

  1. Брильген джумлелерни макъсадына коре чешитлерини бельгиленъиз ве токътав ишаретлерини къоюнъыз.
  1. Кокте сийрек-сепелек йылдызлар пейда олдылар (икяе)
  2. Байрамгъа азырлыкъ ишлери яхшы алып барылдымы (суаль)
  3. Алиме апте, къапуны ачынъыз (эмир)
  4. Эр даим кунеш олсун!
  1. Тестлер (компьютерде)
  2. Сербест диктантКъыш куню эди. Сеттар акъай авгъа кетти. Онынъ яхшы авджы копеги бар. Копеек авламагъа башлады. Сеттар акъай бир чалынынъ артына сакъланды. Тавшан онынъ къаршысына кельгени киби, авджы оны атты. Копеек атылгъан тавшанны Сеттар акъайгъа алып кельди. О, тавшанны алып, эвине къайтты.

Талебелер динълеген сонъ, озьлери дефтерлерине язалар.

Талебелер группаларгъа болюнелер, саде джумлелер язалар.

Дерснинъ ёкюни, талебелерни баалав,

Эв вазифеси: дерс акъкъында бир къач джумле язув.

Просмотр содержимого документа
«Конспект по крымскотатарскому языку "Дерс-чаршы" »

6-СЫНЫФ. АНА ТИЛИ

Макъсат: талебелернинъ джумле, джумлелернинъ макъсадына коре чешитлери, джумленинъ баш ве экинджи дередже азалары акъкъында бильгилерини менимсегенлерини тешкерюв ве пекитюв, бильги берюв, ахлякъий тербиелев, омюр ве сагълыкъны сакълав заруриетини анълатув.

Дерснинъ донатмасы: джедвеллер, перфокарталар, тестлер, мультимедиялы тахта.

а) талебелернен танышув

Бизим халкъымыз Ватангъа миллет оларакъ сакъланмакъ ичюн къайтты, онынъ ичюн тилимизни огренмеге, медениетимизни тиклемеге, урф-адетлеримизни кутьмеге керекмиз.

Тазтада дерсимизнинъ эпиграфы язылгъан:

“Къабримде мелеклер соргъу сораса,

Азраиль тилимни къач кере тораса,

Озь тувгъан тилимде айт манъа, дермен,

Озь тувгъан тилимде йырлап олермен”.

Дерснинъ макъсадыны илян этюв

Талебелер! Сизлер ана тили дерслеринде тильнинъ энъ муреккеп болюгини кечтинъиз – бу синтаксис. Синтаксис сёз бирикмелерни, джумлелерни, джумле азалары акъкъында огрете. Бугуньки дерсимизнинъ макъсады – алгъан бильгилеринъизни, къабилиетлеринъизни тешкермек ве пекитмек. Бугунь бизде аджайип дерс – “Дерс-чаршы”

Эр бир чаршыда ким олмакъ керек?

Бу – базиргянлар. Догъру.

Балалар, айтынъыз – чаршы не дегени?

Чаршылар пек шенъ, оюнларнен, йырларнен кече. Чаршыда эр шей сатын алмакъ мумкюн.

Чаршыда халкъ озь мал-махсулларыны сата.

Келинъиз, чаршы сёзюне синоним сёзюни тапайыкъ?

Балалар, бизим чаршымызда къатнашмакъ ичюн сизлер озь бильгилеринъизни косьтермек керексиз.

Айтынъыз, бизим къасабамызда ойле чаршылар кечирилеми?

Пек гузель, шай этип чаршыгъа ёлумыз ачыкъ. Энди исе бизим базиргянларымыз невбетнен кетирген аджайип мал-махсулларыны эм сатаджакълар, эм де сатып аладжакълар. Чаршыгъа кельген эр бир инсан бош къолнен кельмей ве бош къолнен къайтмай.

Энди базиргянлар ишке тюшелер. Дикъкъатнен тахтагъа бакъынъыз.

Эр бир инсаннынъ Аллаh Таалягъа, озюне, аилеге, Ватан ве миллетимизге, инсанлыкъкъа нисбетен олгъан вазифелери бар.

Сёзлеринде, ишлеринде, эр тюрлю ал ве арекетлеринде яхшы иш эткен адамгъа ахлякълы адам дерлер.

Ахлякъ сёзюнен джумле тизюв.

(Яшлар ахлякълы олмагъа тырышмагъа кереклер)

Къырымтатар языджылары да бу мевзуны дикъкъатсыз къалдырмадылар. Меселя: Умер Ипчи “Алим-Къырым йигити”, Ш.Алядин “Теселли”.

Сёз бирикмелерни ве джумлелерни тенълештирейик

Меракълы икяе. Талебе меракълы икяени окъуды.

Читайте также:  Как вымачивать грузди перед жаркой

Сувукъ къыш. Бу ыйл къыш эрте башланды.

Тахтада джумлени синтактик талиль этюв.

Акъайлар къартнынъ сёзюни динълеп отурдылар.

Бу джумле адий, икяе, эки теркипли, кениш.

Джумлени динълеп джумленинъ схемасыны тахтада язув.

Анифенинъ козьлери бешиктеки къызчыгъына тикильди.

Перфокарта устюнде чалышув.

Талебелер джумлелерни динълеп ишчи сёзю джумледе насыл вазифе беджергенини бельгилейлер.

Догъру джевапкъа 2б. къоюла.

Ишчи – балаларгъа зенаат акъкъында чокъ меракълы шейлер айтты.

Бабам ишчи балаларгъа зенаат акъкъында чокъ меракълы шейлер айтты.

Онынъ зенааты – ишчи.

Для дошкольников и учеников 1-11 классов

16 предметов ОРГВЗНОС 25 Р.

Описание презентации по отдельным слайдам:

Джумле. Джумлелернинъ макъсадына коре чешитлери 8 сыныф

Джумле Джумле-бир сёз я да сёзлер бирлешмеси. Меселя: Кузь. Сериндже бир ель эсе. Кунеш йылтырай, амма сыджагъы чокъ дуюлмай.

Джумлелернинъ макъсадына коре чешитлери

Мешгъулиет 1. Джумлелерни кочюрип язынъыз. Оларнынъ макъсадына коре чешитлерини бельгиленъиз. Сокъакъларда гедже-куньдюз арекет. Гедже Азадны кимсе раатсызламады. Хош сефагъа кельдинъиз, мусафирлер. Ичери буюрынъыз. Янъы эвде омюринъиз узун олсун. Лякин юреги къара талийинен къырылгъан бу алидженап адамны бир даа ынджытмакъ мунасип бир шейми. Шимдиге къадар къайда эдинъиз?

Мешгъулиет 2. Джумлелерни окъунъыз, тасдыкъ джумлелерни инкяр джумлелерге чевиринъиз. Акъшам сувукъ олды. Достум манъа мектюп язды. Мен китапларымны алдым. Лезетли ашларнынъ къокъусы чыкъа. Пенджере тюбюндеки отургъычта бош ер корюне. Саба эрте турмалы.бир оджакътан гъает къою думан котериле.

Эвге вазифе Конспектни бильмек; учер икяе, суаль ве эмир джумле уйдырып язмакъ.

  • Тохлу Динара КазимовнаНаписать 490 23.11.2016

Номер материала: ДБ-382031

ВНИМАНИЮ УЧИТЕЛЕЙ: хотите организовать и вести кружок по ментальной арифметике в своей школе? Спрос на данную методику постоянно растёт, а Вам для её освоения достаточно будет пройти один курс повышения квалификации (72 часа) прямо в Вашем личном кабинете на сайте "Инфоурок".

Пройдя курс Вы получите:
— Удостоверение о повышении квалификации;
— Подробный план уроков (150 стр.);
— Задачник для обучающихся (83 стр.);
— Вводную тетрадь «Знакомство со счетами и правилами»;
— БЕСПЛАТНЫЙ доступ к CRM-системе, Личному кабинету для проведения занятий;
— Возможность дополнительного источника дохода (до 60.000 руб. в месяц)!

Пройдите дистанционный курс «Ментальная арифметика» на проекте "Инфоурок"!

    23.11.2016 623
    23.11.2016 405
    23.11.2016 5414
    23.11.2016 1100
    23.11.2016 543
    23.11.2016 725
    23.11.2016 181

Не нашли то что искали?

Для дошкольников и учеников 1-11 классов

Рекордно низкий оргвзнос 25 Р.

Вам будут интересны эти курсы:

Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение редакции может не совпадать с точкой зрения авторов.

Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако редакция сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.

Оцените статью
Добавить комментарий